Toplumsal cinsiyet alanında edinilen kazanımlara ve gelişen söylemlere rağmen arşiv ve cinsiyet ilişkisinin, arşivlerin yapısı, işleyişi ve arşiv politikaları üzerine yapılan çalışmalara nazaran daha az tartışma konusu olduğu gözlemlenebilir. Bir fotoğrafta cinsiyet okuması yaparken bir yandan da o fotoğrafı barındıran arşiv(ler)i toplumsal cinsiyet üzerinden nasıl okuyabiliriz? Arşivler, cinsiyetin çeşitli yollarla arşivlendiği cinsiyetli varlıklar olarak nasıl işlev görür? Bu çalışma, arşivleme pratiklerinin cinsiyetlendirilmiş standartlarından arşiv nesnelerinde bulunan bedenlerin cinsiyetlendirilmiş tarihlerine, erken Cumhuriyet dönemi aile fotoğraflarına odaklanarak, fotoğraf ve fotoğraf arşivleri üzerinden cinsiyet ile arşiv ilişkisini incelemeyi amaçlıyor. Özellikle Erken Cumhuriyet döneminin önde gelen feminist eğitimcilerinden Nebahat Hâmit Karaorman’ın aile fotoğraflarındaki temsiller üzerinden, “fotoğrafta cinsiyet” sorusunu “fotoğraf arşivlerinde cinsiyet”e doğru genişleterek hem arşivin cinsiyetlendirilmiş doğasına hem de arşivlerde kemikleşen heteronormatifliğe vurgu yapmayı amaçlıyor. Nebahat Hâmit Karaorman örneği geçmişte üretilmiş görsellerdeki cinsiyetlendirilmiş performansları değerlendirmenin risklerini hatırlatırken bizi, bugünü esas alan “bilinçli” bakışımızın bu tür bir temsili nasıl okuyabileceğini sorgulamaya çağırıyor. Aynı zamanda arşiv nesnelerinin araştırmacılara veya genel kullanıcıya açılmadan önce maruz kaldıkları cinsiyetlendirilmiş arşiv pratiklerinin, nesnelerin araştırılma, okunma ve yorumlanma süreçlerinde gösterebileceği etkileri düşünmemiz için de bir fırsat sunuyor. Bu yazının çeşitli arşivler arasında ne tür etkileşimler kurulabileceğini, farklı arşivlerin bir araya getirdiği perspektiflerin yeni tarihyazımları için ne tür kazanımlar sağlayabileceğini düşünmek için de bir fırsat yaratmasını umuyorum.
Anahtar kelimeler: Fotoğraf, Nebahat Karaorman, Nebahat Hâmit Hanım, Arşiv, Toplumsal Cinsiyet, Türk Kadın Birliği, Erken Cumhuriyet Dönemi, Aile Fotoğrafları
Despite the achievements and evolving discourses in the field of gender studies, the relationship between archives and gender has been relatively less discussed in relation to the structures and politics of archives as well as archival practices. How can we read an archive that contains a photograph through the lens of gender while also reading gender in a photograph? How do archives function as gendered entities where gender is archived in various ways? This study aims to explore the relationship between gender and archives through photographs and photographic archives, focusing on early Republican era family photographs, from the gendered standards of archiving practices to the gendered histories of the bodies in archival objects. Particularly, by expanding the question of “gender in photography” to “gender in photographic archives” through the representations in family photographs of Nebahat Hamit Karaorman, one of the prominent feminist educators of the Early Republican era, I aim to emphasize both the gendered nature of archives and the entrenched heteronormativity within archives. The example of Nebahat Hamit Karaorman reminds us of the risks of reading gendered performances in visual material produced in the past while inviting us to question how our “informed” contemporary gaze can read such representations. At the same time, this article aims to offer an opportunity to think about the potential impacts of gendered archiving practices that archival objects are subjected to before being opened to researchers or the general public, on the processes of researching, reading, and interpreting these objects. I hope that this article creates an opportunity to consider what kinds of interactions can be established between different archives and what benefits the perspectives brought together by different archives can enable new historiographies.
Keywords: Photography, Nebahat Karaorman, Nebahat Hâmit, Archive, Gender, Turkish Women’s Union, Early Republican Era, Family Photographs
