Türkiye’de kadınlar ilk kez 1930 yılında yapılan yerel seçimlerde seçme ve seçilme hakkı elde ettiler. Bu tarihten itibaren yaşadıkları kentlerin idaresinde; meclis üyesi, belediye başkanı vb. resmi görevler üstlenmeye başladılar. Kamuoyunda ilgi odağı oldukları bu evrede kentlerin meselelerini tartışma, geliştirme olanağı buldular ve bunda oldukça büyük bir performans sergilediler.
Aynı yıl yürürlüğe giren 1580 Sayılı Belediye Kanunu’na göre, İstanbul Şehremaneti İstanbul Belediyesi’ne dönüşmüş ve Cemiyet-i Umumiye-i Belediye ile Vilayet Umum Meclisi’nin lağvedilerek İstanbul Şehir Meclisi adında bir kent meclisi kurulmuştur. 1930 yılında ilk dönemini icra eden İstanbul Şehir Meclisi’nde 6 kadın üye olarak yer almıştır. Fatih, Beyoğlu, Eminönü ve Kadıköy ilçelerinden seçilen bu isimler; Nakiye Elgün, Latife Bekir Çeyrekbaşı, Safiye Hüseyin Elbi, Refika Hulusi Behçet, Rana Sani Yaver ve Ayşe Remzi Çiner’di.
Kadınların ilk kez seçildiği erken Cumhuriyet dönemi İstanbul’unun kent idaresine dair birçok bilgi, belge ve materyalin muhafaza edildiği kurumlar arasında şüphe- siz tarihsel birikimi olan yerel yönetim birimleri başta gelmektedir. Bu sebeple, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Arşiv Müdürlüğü bünyesinde bulunan İstanbul Şehir Meclisi karar tutanakları, dönemin idari, sosyal, kentsel ve hukuki birçok meselesine ilişkin tartışmalara ışık tutar niteliktedir.
Bu incelemede, İBB Arşiv Müdürlüğü’nün yanı sıra, İBB Kütüphane ve Müzeler Müdürlüğü’ne bağlı Atatürk Kitaplığı bünyesinde bulunan zengin arşiv kaynakları da dikkate alınmıştır. Ulusal ve yerel bakımdan muazzam bir çeşitliliğe sahip olan İBB Atatürk Kitaplığı’nın, İstanbul kent idaresine dair tarihten günümüze gelen eşsiz arşivi, özellikle de kişisel arşiv koleksiyonları, çalışmada faaliyetleri incelenen kadınlar arasında bulunan
Safiye Hüseyin Elbi hakkında birçok bilgi ve belgeye erişimi mümkün kılmıştır. Koleksiyonlar arasında yer alan, dönemin resmi yayın organı İstanbul Belediye Mecmuası’nda da kent idaresine dair pek çok bilgiye erişmek mümkündür.
Araştırmada, Cumhuriyet’in ilanını takip eden yıllarda İstanbul’da ilk kez resmi görevler üstlenerek kent üzerine söz sahibi olan kadınların seçilme sürecinin yanı sıra, görevleri esnasındaki faaliyetlerine ilişkin olarak kent arşivini barındıran başlıca mekânlardan elde edilen bilgi, belge ve materyaller incelenecektir.
Anahtar kelimeler: Kent Arşivi, Kadın Meclis Üyeleri, Cumhuriyet, Belediye, İstanbul.
In Turkey, women had the right to vote and be elected for the first time in the local elections held in 1930. From this date on, in the administration of the cities they live in; councilor, mayor, etc. they began to take on official duties. In this phase, where they were the center of attention of the public, they had the opportunity to discuss and develop the issues of the cities, and they showed a very advanced performance in this.
According to the Municipality Law No. 1580, which entered into force in the same year, Istanbul Şehremaneti was transformed into Istanbul Municipality and a city council named Istanbul City Council was established by abolishing the Municipal General Council and the Provincial General Assembly. There were six female council members in the Istanbul City Council, which held its first term in 1930. These names selected from Fatih, Beyoğlu, Eminönü and Kadıköy districts; Nakiye Elgün, Latife Bekir Çeyrekbaşı, Safiye Hüseyin Elbi, Refika Hulusi Behçet, Rana Sani Yaver and Ayşe Remzi Çiner.
In the Early Republican period, when women were elected for the first time, the leading institutions in which many information, documents and materials related to the city administration of Istanbul are preserved are undoubtedly the local government units with a historical past. For this reason, the minutes of the Istanbul City Council, which is under the Istanbul Metropolitan Municipality Archive Directorate, sheds light on the discussions
on many administrative, social, urban and legal issues of the period.
In this study, besides the IMM Archives Directorate, the rich archive resources within the Atatürk Library, which is affiliated to the IMM Library and Museums Directorate, were also taken into account. The unique archive of the Istanbul city administration, especially the personal archive collections, of the IMM Atatürk Library, which has a tremendous diversity nationally and locally, has made it possible to access many information and documents
about Safiye Hüseyin Elbi, who is among the women whose activities were examined in the study. It is also possible to access a lot of information about the city administration in the Periodical of Istanbul Municipality, the official publication of the period, which is among the collections.
In this study, the information, documents and materials obtained from the main places that house the city archive regarding the election process of women who have a say in the city by undertaking official duties for the first time in Istanbul in the years following the proclamation of the Republic, as well as their activities during their duties will be examined.
Keywords: City Archive, Women Councilors, Republic, Municipality, Istanbul.
